کتاب شناسی فیض کاشانی‌ (کتاب)

---

کتاب «کتاب شناسی فیض کاشانی »اثری است که به کوشش محسن ناجی نصرآبادی از دانشمندان معاصر ایران تصحیح و تحقیق شده است. وی در مبحث کتاب شناسی آثار فیض، سعی وافر کرده که همه فهرست‌های نسخه‌های خطی موجود کتابخانه‌های ایران و برخی کشورهای دیگر را در حوزه تحقیق خود جای دهد.

۱ - ساختار کتاب

---

ابتدا مقدمه‌ای پیرامون فهرست و چندگونگی آن، همچنین زندگی نامه فیض و کتاب شناسی آثار وی، مطالبی ذکر شده و سپس کتاب در دو قسمت با عنوان فهرست اول و دوم ادامه داده شده است.

۲ - گزارش محتوا

---

۱. برای تحقیق در مورد فهرست‌های نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های ایران، مولف محترم حدود ۶۰۰ جلد فهرست‌های خطی کتابخانه‌های مختلف را رؤیت و فیش برداری نموده و پس از آن، فیش‌ها را دسته بندی کرده و به بررسی اختلاف‌ها و ناسازگاری‌های مندرجات فهارس پرداخته است. در این مرحله بسیاری از مشکلات و مجهولات که در معرفی نگاشته‌های فیض در فهرست‌های خطی وجود داشته، برطرف و روشن شده است.
۲. در بخشی دیگر، آثار منسوب و مجعول به فیض کاشانی مورد بررسی قرار گرفته و تا جایی که امکان داشته به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته است.
۳. بخش کتاب شناسی که دربردارنده اطلاعات و آگاهی‌های کتاب شناسی و نسخه شناسی در مورد نگاشته‌های فیض کاشانی است به صورت الفبایی تدوین شده و عناوین آن به شرح ذیل می‌باشند:

۲.۱ - أ. نام کتاب

ممکن است که نام کتاب یا رساله در نسخه‌ها و منابع به چند گونه آمده باشد.

۲.۲ - ب. بخش بندی کتاب

هر کتاب دارای تقسیماتی است که مؤلف، کتاب را بر مبنای آن به دست می‌دهد. در این فهرست تاکید شده که به بخش بندی هر کتاب اشاره شود، که کتاب از چند مقاله یا چند باب یا چند فقره و یا چند فصل فراهم آمده و احیانا اگر تقسیم بندی کوچکتری را مؤلف اعمال کرده، آن نیز در اینجا منظور شود.

۲.۳ - پ. تعداد ابیات هر کتاب یا رساله

در نظام نسخه نویسی و در عرف خوش نویسان به چهل حرف و به قولی به پنجاه حرف، یک بیت گفته می‌شود. ممکن است کاتب این چهل یا پنجاه حرف را در یک سطر یا بیشتر از یک سطر بگنجاند، (کتاب آرایی در تمدن اسلامی، ۵۸۸) فیض کاشانی در فهرستش در توضیح هر یک از آثار خویش به تعداد ابیات آن‌ها اشاره می‌کند. این اشاره در بخش کتاب شناسی کتاب حاضر نیز ملحوظ شده است.

۲.۴ - ت. تاریخ تالیف

از مواردی که در بخش کتاب شناسی مد نظر بوده، تاریخ نگارش هر اثر است. تاریخ نگارش آثار فیض یا از گفته صریح خود فیض و یا از منابع دیگر به دست آمده است.

۲.۵ - ث. موضوع

فیض کاشانی دارای مرتبه والایی در علوم مختلف بوده، لذا نگاشته‌های وی در موضوعات گوناگون فراهم آمده است. بدین منظور در بخش کتاب شناسی آثار وی، به موضوع هر کتاب اشاره شده است.

۲.۶ - ج. منابع

پس از آوردن اطلاعات بخش‌های گذشته، ذکر منابع مورد استفاده یکی از هدف‌های اصلی است. در اینجا منابع با در نظر گرفتن تاریخ نگارش آن‌ها درج شده است.

۲.۷ - چ. آغاز و انجام

ذکر آغاز و انجام هر کتاب یا رساله به جهت اهمیت آن از مواردی است که به آن پرداخته شده است. بیان این قسمت، سبب می‌شود که بسیاری از ناهماهنگی‌ها و لغزش‌های موجود در نام گذاری آثار فیض از میان برداشته شود. محقق با مقابله و عرضه دادن آغاز و انجام دو یا چند نسخه در می‌یابد که مثلا آداب الذکر، آداب السلوک، آداب السالکین، سلوکیه، زادالسالکین و سلوک یک اثر هستند و آثار جداگانه‌ای از هم به شمار نمی‌آیند.

۲.۸ - ح. معرفی نسخه‌های خطی (ن. خ)

نوع خط، کاتب، سال کتابت، شماره نسخه و محل نگهداری نسخه، و احیانا اطلاعات نسخه شناسی دیگر، همچون علامت بلغ، حاشیه به وسیله مؤلف، ناقص الاول و ناقص الآخر بودن نسخه، از مواردی است که به آن اشاره شده است.

۲.۹ - خ. معرفی نسخه‌های چاپی

اگر رساله یا کتاب مورد نظر به زیور طبع آراسته شده است، در این بخش اطلاعات کتاب شناسی آن، چون اهتمام کننده، محل نشر، ناشر، تاریخ چاپ، تعداد صفحات و نوع چاپ مندرج شده است.

۲.۱۰ - د) ذکر ترجمه شرح، حاشیه، تعلیقه، ردیه و...

پس از ذکر موارد چاپی اثر، اگر کتاب یا رساله مورد نظر، دست‌مایه کار پژوهش گران بعدی قرار گرفته باشد، بدین معنا که ترجمه یا شرحی و یا تعلیقه‌ای و... بر آن وجود داشته باشد، این موارد تجزیه و تحلیل و بررسی شده و تمامی اطلاعات آن‌ها بیان شده است.

۳ - وضعیت کتاب

---

طرح کتاب‌شناسی آثار فیض کاشانی در اواخر سال ۱۳۷۴ ش توسط استاد دانشمند جناب آقای نجیب مایل هروی به مولف پیشنهاد شد. به دنبال آن کار فیش برداری از منابع و مراجع آغاز شد و افزون بر پانصد جلد کتاب شناسی و فهرست مورد بررسی قرار گرفت و دست‌آورد آن تهیه هزاران برگه اطلاعات کتاب شناسی فیض بود. در پایان کتاب فهرست‌هایی چون: آیات، احادیث، کسان، کتاب‌ها، موضوعی، اشعار و منابع و مآخذ ذکر شده است.

۴ - پانویس

---